Powered By Blogger

mercredi 18 mars 2015

Aruhal : ''Tamɣart Tamaziɣt tga bdda lal n usnflul"


Xadija Aruhal yat tega ɣ twutmin lli ganin tiwwa s ay-lli mu ufant i Temaziɣt d timmuzaɣa ar d gis sggruntt ɣ kra n wanaw n tskla. Gallnt ur sar d awal nnɣ ad ittggʷizn akal. Is t akkʷ t ullnt ay-lliɣ ilkem ay-lli d jju ur ikka. Rad iniɣ sul alsɣ as, ad aɣ akkʷ yasi anzgum n Temaziɣt ad tafuḍ kra n wass. Uggar, is akkʷ rad sul skarnt tamssirdt i iɣnan lli aɣ iḥacan. A wa dd sul bahra ur nttqqel, ɣr at aɣ ma rad aɣ tini ɣ umsiwal lli yuklaln tiɣri sul d uggar! 


Ɣ umzwaru, ini  aɣ zwar mad tegit !

Ɣ umzwaru, ar k snimmirɣ xf tuggas lli nn bdda tggat  xf ad tlkm Tmaziɣt aswir nns mqqar tswwurit ɣ umalu, macc tawwuri nnk tga addur ixatrn i tskla ula tawssna Tamaziɣt. Tanmmirt f umsawal-ad lliɣ didi tdrut aswingm. Ar ssitimɣ ad lkmn inumak nns illi s iqqan. Nkki, Xadija Aruhal,yat tmɣart lliɣ izdɣ ufrak  s tmagit, tsti ad tzdi tudrt nns d umawal  n tutlayt nns, ar ttara   afadd  ad  tsslkm aswingm nns, tssifsus srs anzgum, tsunfu gis.  Nkki giɣ yat ɣ istis n Sus, taqqblit n Ayt Baɛmran lli iwalan il. Tamazirt inu Mirleft, lulɣ gis, imɣurɣ gis, ɣrɣ gis, ttihlɣ yan ɣ tarwa nns.

 Manik   ad  teskert ay-lliɣ tekcemt abaraz-ad n teɣnesa Tamaziɣt ?

Ɣ umzwaru, kkiɣ  tt inn zud akkʷ azzann n tmazirt, ɣalɣ  bdda is akkʷ  ssnn middn Tamaziɣt s umata, is akkʷ nga yan ɣ wamur-ad, macc lliɣ lkmɣ tizi n tɣri, fawɣ is llan kra  n middn ɣ wamur  nnɣ ur gin  zud  nkkni, dar-sn  ils yaḍn, tutlayt  yaḍn  lli s ur zḍaṛɣ  azmz-ann ad s-tt rmsɣ macc  ɣalɣ  is aɣ  ufn, is aɣ  zrin, is gan  yan  wanaw n ufgan  lli  issn  ay-lli ur nssn  slawann  akkʷ  lliɣ   gan  nttnin  islmadn   ɣ  tmazirt  nnɣ, gn  gis   imsgnafn,  ng nkkni  inlmadn,  ng  imuḍan  lli  srsn    isɣawsan   ad    aɣ  akkan  asafar, mln   aɣ   tifawt. Kr  as azrayn    ussan  ar  ttimɣurɣ   ar  ffrkɣ is nga   yan   acku  kra  iga t ass ar  iyi  immal ma s kra n yan   gisn   dar-s   yan   ɣ  tawja  nns   iga  zud  nnɣ   awd   nttan  Amaziɣ. Ay-lliɣ   ilmma  frkɣ is tn  kullu  gan is ka  snfln  awal, lsn  timlsit  yaḍn, fln tinsn. Macc tikklit  tamzwarut  ad  frkɣ  iga  tt  lliɣ  ssnɣ is tla  tutlayt   nnɣ   askkil   ɣ   usggʷas n 1993. Ikkatt   inn  dar-i  yan  ɣ aytma illa ɣ  umussu  adlsan, afɣ  dar-s  iskkiln n tfinaɣ, lmdɣ tn waḥdayyi, mmaɣeɣ  ad srsn  ttaraɣ  acku  ḥmlɣ ad-lli   ad   ttaraɣ    kra n igzman s tutlayt n taɛrabt.Yan wass   uriɣ   yat  ɣ  tmdyazin  n gʷma  lli  irir  ɣ  tssfift   nns, skrɣ as amawal   awiɣ tt s usinan  lliɣ   aqqraɣ, nniɣ  ad  skrɣ tanatamt  i  imddukkal   inu, skrɣ   tt   i  islmadn  inu, mmrɣ  bahra   acku  iwiɣ-d kra  igan   amaynu   lli  ur  issn   yan. Ssyafaɣ s yan  uddur  mqqurn, agʷlɣtt inn ɣ gr tnfulin  lli  srsn   inlmadn  ɣ   uɣrab n usinan, qqlɣ s tmrarutin, ikk  wakud   yat  tizi, iɣr  iyi   yan  uslmad inna iyi masd   asinan   iga   adɣar n tɣri  ur d  iqqan  ad gis gɣ may-an zzeɣ tizi-an ad ssyafaɣ s naḥya. Zzeɣ ass-ann ad usiɣ  yat   tgallit f ixf   inu as ar   usiɣ   tutlayt  ad  f umggṛḍ, fkɣ as tudrt inu. May-ad ad igan  azakak   lli   iyi  yujjan   ad   frkɣ s uswir, frkɣ s unzgum, frkɣ s tmmukrisin d naḥya d may-an ad iyi   yujjan   ad   ttaraɣ s tutlayt  nnɣ .

D ma kem yiwin s teɣarast n usnflul d s usggʷruɣ teskla Tamaziɣt ?

Asnflul iga yan umaḍal n usunfu lliɣ tzḍaṛt ad tddrt ɣ waddad nna trit d s mk-lli trit. Nkki lliɣ a ttaraɣ ufiɣ-nn ixf inu ɣ wallas. Tawwuri izwarn skrɣ tt tgatt tullist lli s iwiɣ tasmɣurt n usflul lli tskr tbadut n 2m ɣ uysggʷas n 2008, macc ar bdda ttarraɣ izlan. Nttni ar bahra gisn tssunfuɣ d ar gisn ttili yat tamimt naḥya tt slawann akkʷ iɣ gisn tlla twllaft, ili gis udinan. May-an af uriɣ tadla n tmdyazin inu izwarn lli mmu stiɣ assaɣ n Aẓawan n urmmaḍ ɣ usggʷas n 2009 iḍfr tt id wayyaḍ ɣ usggʷas n 2010 lli igan s wassaɣ Tandra n ifssi llis umẓɣ tasmɣurt tanamurt n tskla n Usinag Agldan n Tussna Tamaziɣt ɣ usggʷas-ann ilal-d ilmma udlis inu wiss kkuẓ lli druɣ d umara amqqarn Σyad Alaḥyan lli mmu nsti assaɣ n Azwag gr tguriwin lli igan tirmit tamzwarut ɣ unamur nnɣ. Adlis-ad iga tamdyazt s tɣarast n umsiwal, iga tibratin n umarg. Stiɣ nkki ad ttaraɣ anaw-ad n tmdyazt amaynu mqqar a ttaraɣ aqqbur, macc anaw n tmdyazt tatrart aɣ bahra ttafaɣ ixf inu acku ar gis tddrɣ s tlilli. Ar gis gʷnnaɣ i tguri ifugga, sslsɣ as gis iqqcban s ikʷlan n tfsut lli d ttagʷmɣ ɣ umawal n tutlayt nnɣ izdgn. Ur bahra ḥmlɣ iskraf. May-ann ad iyi yujjan ad bahra ur ttaraɣ tamdyazt taqqburt lli aɣ kkrfn isaffn d tɣarast-ad tzḍaṛt ad gis tsgrawlt aswingm, tsgrawlt gis inumak, tfkt tasit tibratin idran mqqar asnt sslsaɣ tawlaft lli ittcqqun f imɣri kra n twal ad tnt inn yagʷz. Macc imɣri amassan d umɣnas ar ilkkm ad irms tabratt, iddr assyafa lli tusi tmdyazt.

 Ar bahra ttarat amareg d temdyazt, is d urjjunn-turemt anawen yaḍnin n teksla?

Mqqar bahra ttussanɣ s tmdyazt macc idrus mad issn is d arraw inu amzwaru ɣ tskla tgat tullist. D ar ttarraɣ awd ungal. Ssntiɣ ura ar swingimɣ ad araɣ asenariu. Tili dar-i tswingmt ad armɣ asuɣl, ilin dar-i kigan n turarin n wazzan iɣ illa mad ittawsn. Ar ssitimɣ ad d-lalant, lkmnt azzan.

 Is dar-m kra n iṣnfaṛen ɣ mad nn ur yaggugn ?

Dar-i mnnaw iṣnfaṛn. Amzwaru gisn, asggʷas-ad nit, rad ssfaɣ tadla tamaynut lli rad ssuɣlɣ s tutlayt n taɛrabt d tutlayt n tfransist a fadd ad tlkm tskla nnɣ amaḍal, ili dar-i yan ungal inu d yan ungal akurdi lli swingimɣ ad as skrɣ asuɣl s Tmaziɣt.

Manikk  as a ttannayt addad n teskla n Tmaziɣt ?

Taskla Tamaziɣt tlla ukan sul ɣ waddad n uṛmmaḍ, tili gr uzrg n ummukris n tirra d win ussufɣ d win tɣri. Ili walli akkʷ imqqurn a tt igan d usnaḥya lli s a ssyafan imaratn amnid n imaratn n tutlayyin yaḍn ɣ twisi n tmawasin ula tismɣurin tinamurin lliɣ bdda ur tlli Tmaziɣt.

Is g-is illa mmel (adɣar) n temṭṭuḍt nɣdd wahli ?

Tamɣart  Tamaziɣt  tga  bdda  lal n usnflul. Zzeɣ  taɣrma  tamzwarut  n Imaziɣn  mqqar  as tt  ur  tskar s ufrak n usnflul. Ar   tt  tskar s ufark n twwuri   lli  izdin d tudrt nns. Takuyast d nttat   ad  yujjan   iskklin  nnɣ   ad   iddr  ar ass-ad. Manik ad gis ur ili  udɣar   ns nttat  ad  akkʷ  yusin  tasafut  nns, tasi  tayri  nns, macc  nssitm   ɣ  Tmaziɣin n wass-ad ad asint  anaẓar afadd   ad  sfalkint   udm n tskla   amk-lli   sfulkint   udmawn n tudrt   nsnt. Tamaziɣt  tlla s isti-s. Ilint  ɣil-ad tmaratin   lli   ddar   tiziḍaṛ   ad   fkint   i  twssna Tamaziɣt   idammn  slawan   akkʷ  iɣ  nssn is tella Tmaziɣt   ɣ tinml d  tsdawit. May-ann   lli rad tnt   yajj  ad  sfalkin   tutlayt, mmaɣnt ad tg tad izgn,  lmdnt gis tirsal n tirra mk-lli s d-iqqan mqqar may-ann ar isɣawsa s ufrak zwar macc awd tinml iɣ nlmd tirsal ns ɣ tinmlt may-ann rad bahra isfalki imal n tskla tamaziɣt.  Ifl aɣ d tasutin  lli rad  iẓḍiṛ ad sslkmnt tirra s tmaziɣt i umaḍal .


Tazult tumlilt

Σica, tga yat tmɣart bahra ifulkin, tkka-tt-inn  lliɣ tmẓẓi ar tkssa wulli n baba-s. Tayssa-ad tfka as tazmrt iggutn. Lliɣ dar-s sin d mraw n usggʷas, yiwi tt baba-s dar yat tuwja ɣ Ugadir ar dar-sn tswwuri ɣ ugns n tgmmi.

Mac Σica s ufulki nns lli as ikfa Ṛbbi, tiwallin mqqurnin, timiwa ẓilnin, tawnza iɣʷman, timimmit izggʷaɣn, tifassin ṛcmnin. Tiwi kullu adwal n inggʷa nns g tmazirt ula wili tt ugrnin s imik. Lliɣ tkka smmus isggʷasn ɣ Ugadir irna bahra ufulki nns, fawn d tfras nns, tg tanirt isnufuln iɛrrimn ula tirbatin. Tga titrit issufun iḍ d uzal.

Ku tafaska ar d-ttacka s iɣrm n Tumlilt dar tuwja nns, ar gis tzzray yan mnnaw ussan. Kud yan ar ittɣawal ad dis isawl, nɣd as tt inn ka iẓṛ. Σicha ar d-tgga tarbit ibuɣlan s ufulki, ar tssfsay ulawn tbri tiswin. S mk-lli s a tfalkay ar itiẓiy unlli nns, ur tfssus ula tra ad tssigut awal d trbatin ula irban.

Iɛrrimn n Tumlilt ula tarwa n tuwja nns, kud yan ar ittwarga ad ig isli n Σica, illa mad akkʷ yiwin asiggl zund Mḥnd lli igan aslmad g tinml n iɣrm. Mqqar ira baba-s ad as tt issiwl ad sul ur tiwrri s Ugadir ad tswwuri dar mddn, mac nttat tsslkm i mas masd iwil ur t tra ula ar gis tswingim ɣ akud-ann.

Sɣ mk-ad as tzzri Σica tiɛurma nns izwarn, ar tswwuri dar tuwja yan g Ugadir tzmr igagan f kigan. Tawja-ad lli dar tswwuri, argaz iga lmuhandiz, tamɣart nns tga taṭbibt, mqqar ur tsɣawsa s umya, d ar ttazn i baba-s idrimn, macc ur tra ad tg tanawurt n unwal dar wiyyaḍ. Tẓẓiḍṛ acku tra ad taws i baba-s d mas lli ganin imẓlaḍ g tmazirt.

Lliɣ dar-s llan simraw d sin n usggʷas tiwl yan uṛumi iga amdakkʷl n lmuhandiz, tskr tamɣra mẓẓin g tgmmi nns g Trudant. Tg Σica tamɣart illan d ixf nns. Tzdɣ g taddart mqqurn iṭṭafn turtit nns. Aṛumi-ad dar-s mnnawt n tebḥirin g tsggiwin n Hwwara. Ur tettu baba-s ula ma-s ula aytma-s, tskr asn tigmmi tamaynut g tmazirt, d yat yaḍnin g tmdint. Tskr Σica ttamubil ar d-tacka s dar tuwja nns g iɣrm n Tumlilt, mk-lli d tawi kigan n trggalin i tmɣarin d trbatin tinaragin nns.

Tswingm Σica ad taws i tmɣarin n Tumlilit ad aqqrant, ssinfnt taɛamit. Tddu s dar umɣar tnna as t. Amɣar inna t i lqqayd. Lqqayd tssusmt tswingmt, yazn asnt taslmadt ad tssaqqra timɣarin.
Tinml n tbadt ur gis adɣar ma ɣ ttilint tmɣarin. Inna asnt Lqqayd ad aqqrant g tmzgida. Tssnti tɣri imalass izwarn, timɣarin ar d akkʷ tackant, sɣint idlisn, ar gʷmmint iskkiln d tguriwin. Tifawin n wass ar swurrint g tdrwin, tidggatin ar d-ttackant s tmzgida ad lmdnt.

Izri imalass izwarn s mk-ad, irgazn n iɣrm ur tn issusm may-ad, “timɣarin ad aqqrant”. Ay-lli jju ur ijṛin. Nkrn skrn agraw lliɣ ẓẓuln tiwwutci, ffɣn ad gin ttmi i turmit-ad. Snfln asad n tmzgida rgln t, azn s umɣar nnan as :”timɣarin iḥṛm ad kcmnt s tmzgida”.

Tbidd tɣri n tmɣarin, ibbi uzmumg g imawn n tmɣarin, ibidd unaruz g ulawn nnsnt. Ssyafant s tḥggaṛt d gar. Lkmn inɣmisn Σica tmun d urgaz nns aṛumi. Tskr mnnaw igrawn d irgazn n Tumlilt afad ad ṛẓmn timzgida mnid n tmɣarin nnsn. Mac ur tlkm awttas nns. Yan wawal ad mu ttalsn irgazn, “ timɣarin iḥṛm ad kcmnt s tmzgida”.

Σica d urgaz nns, sɣan akal g iɣrm n Tumlilt a gis skrn yan uṣayṛuṛ i tmɣarin ad gis aqqrant d ad gis lmdnt tuhgt n tuwwriwin n ufus.


Σbdellah Buccṭaṛt